Achtergrond: Heerlijk Duurt Het Langst

Heerlijk duurt het langst was de eerste musical van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink. Anno 2015 is het vooral een nostalgiebom, die Hollandse musicalklassieker uit de jaren zestig. En het is meer dan dat: een halve eeuw terug was het deze voorstelling die, samen met de volgende producties van Schmidt en Bannink, de musical als genre in Nederland op de kaart zette.

De ontstaansgeschiedenis van Heerlijk duurt het langst is inmiddels een mythe op zichzelf. Producent John de Crane belt Schmidt op met de vraag of zij een musical vanuit het Frans wilt vertalen, waarna zij woest de hoorn op de haak smijt onder de uitroep: ‘Zolang ik zelf nog zo veel ideeën heb, vertaal ik niets. Dag, meneer Kramer.’ Waarop De Crane voorstelt dat zij dan zelf maar een musical schrijft, samen met Bannink. Schmidt, die naar eigen zeggen nog nooit een musical heeft gezien, gaat akkoord met de woorden ‘ja, leuk’.

Toen Schmidt en Bannink Heerlijk duurt het langst begonnen te schrijven, waren er in Nederland geen musicals waar zij de kunst van af konden kijken. De originele Nederlandse musical bestond nog nauwelijks. Vanaf 1917 verschenen er volkstoneelstukken van Herman Bouber met liedjes van Louis Davids en Margie Morris, maar die werden destijds niet als musicals gezien.

In de jaren vijftig begonnen cabaretstukken om één thema draaien of kregen ze een verhaallijn in plaats van dat ze uit een reeks losse sketches bestonden, maar musicals waren het niet. Een doorbraak kwam in 1960 met My Fair Lady. Het grote succes van deze productie, met Wim Sonneveld als Henry Higgins, had als gevolg dat er tussen 1962 en 1965 een reeks musicals uit het buitenland werd geïmporteerd; van Irma la Douce (1962) tot The Sound of Music (1964). Maar geen één musical kon het succes van My Fair Lady overtreffen.

Tot Heerlijk duurt het langst verscheen. Het verhaal gaat over Ido, die vreemd gaat, waarop zijn vrouw Marian wraak neemt door een affaire te beginnen met de buurman. Ondertussen doet dochter Pinkie alsof ze zwanger is van een Turkse gastarbeider. Uiteindelijk komen Marian en Ido weer bij elkaar. Hoewel de plot niet heel bijzonder was, had het stuk een sterk element van herkenning in vergelijking met de buitenlandse producties die in voorgaande jaren op de planken waren gebracht.

In Amerika was in de jaren zestig een stroom van maatschappijkritische musicals op gang gekomen. Daar was er de counterculture, de Civil Rights Movement en de vrouwenbeweging: allemaal ontwikkelingen die hun weerga vonden in Amerikaanse musicals van de tijd. Zo ontstond ook de issue-driven musical, waarin een thema of onderwerp centraal stond in plaats van een verhaal met personages.

Het Nederlandse publiek kon maar moeilijk aansluiting vinden bij de thematiek van de geïmporteerde Amerikaanse producties. Heerlijk duurt het langst kwam met herkenbare thema’s. De musical wist kritisch te zijn op een manier die het Nederlandse publiek aansprak; door onderwerpen aan te snijden die op dat moment in Nederland speelden. Schmidt, die tenslotte uit de cabaretwereld kwam, verpakte de plot van Heerlijk duurt het langst in humor, doorspekte het met een sterke moraal en vulde het met actuele onderwerpen. Zoals het cabaret deed, doorbrak deze musical taboes – maar nu werd een veel groter publiek bereikt.

De seksuele revolutie had de anticonceptiepil gebracht en vrouwenemancipatie aangemoedigd. Heerlijk duurt het langst reflecteerde de veranderende moraal en de conflicten die er uit voortkwamen. Kenmerkend is het moment waarop Ido afkeurend spreekt over een meisje van veertien dat met voorbehoedsmiddelen in haar tas loopt. Waarop Marian op verontwaardigde toon reageert: ‘Veertien jaar en dan al een tasje!’.

De spottende toon waarop Schmidt met Ido’s burgerlijkheid omgaat is kenmerkend voor haar stijl. Eveneens portretteerde Heerlijk de Turkse gastarbeider, die in de jaren zestig in grote getale naar Nederland kwamen. Zo liet de musical zien dat perikelen uit een klein land als Nederland interessant genoeg waren om een musical over te maken. Perikelen die ook vijftig jaar na dato het Nederlandse publiek blijven boeien, zo zal dit theaterseizoen blijken.