Foto: Roy Beusker
Recensenten zijn het er unaniem over eens: de grote kracht van de nieuwe Fiddler on the Roof is Thomas Acda. Zijn Tevye wordt beschreven als ontroerend (NRC Handelsblad) en ontwapenend (Theaterkrant), en zijn vertolking van het alom bekende 'Als ik toch eens rijk was' valt eveneens in de smaak (Volkskrant). Een bewonderenswaardige prestatie van Acda, die met Fiddler on the Roof niet alleen zijn musicaldebuut maakt, maar ook een rol met een indrukwekkende geschiedenis op zich neemt. Welke acteurs kropen eerder in de rol van Tevye de melkman, en wat voor impact hebben zij gehad?
Zero Mostel
De oorspronkelijke Tevye was van huis uit komediant. Zero Mostel begon zijn carrière als rondleider in de kunstgalerijen van New York. De inleidingen die hij gaf waren zo grappig, dat hij al snel werd gevraagd om op te treden op feestjes, clubs, en uiteindelijk de podia van Broadway. Het politieke commentaar dat hij in zijn routines stopte, zou hem echter duur komen te staan. In de jaren ’50 werd hij beschuldigd van communistische sympathieën en op een zwarte lijst gezet. Zijn rijzende ster leek te zijn gevallen, tot een welwillende impresario zijn loopbaan nieuw leven in wist te blazen. Fiddler on the Roof werd uiteindelijk het hoogtepunt van zijn carrière: de voorstelling werd met 3242 speelbeurten de langstlopende productie op Broadway en Mostels vertolking van Tevye werd bekroond met een Tony Award. Daaropvolgend werd hij uitgenodigd voor een receptie in het Witte Huis. Na een jarenlange verbanning werd hij nu met open armen ontvangen.
Chaim Topol
Chaim Topol was Mostels tegenhanger op West End: in 1967 opende Fiddler on the Roof daar met Topol als Tevye. Toen het succes van de voorstelling leidde tot een verfilming, ontstond er een controverse rondom de casting van de hoofdrol. Regisseur Norman Jewison meende dat Zero Mostels humoristische invulling van Tevye niet zou werken in een film, en koos voor Topol. Kwade tongen beweren echter dat de werkelijke reden was dat hij Mostel een te stereotype joods personage vond spelen. Hoe het ook zij, de vertolkingen van de twee acteurs werden na de filmpremière onvermijdelijk met elkaar vergeleken. Mostel was extravaganter, ouder en slecht ter been. Zijn meer clowneske Tevye kreeg daardoor een fysieke aandoenlijkheid. Ex-militair Topol voldeed meer aan het beeld van een leading man in een Hollywoodfilm: hij was jonger, verstandelijker en in betere conditie. In Hollywood bleef hij dan ook niet onopgemerkt: hij ontving een Oscarnominatie voor beste mannelijke hoofdrol.
Theodore Bikel
De verhalen van Sholem Aleichem, die de verhalen over Tevye schreef waarop Fiddler gebaseerd is, vormden de rode draad in Theodore Bikels carrière. In de jaren ’40 maakte Bikel zijn toneeldebuut in Tel Aviv, in een theaterbewerking van Tevye de Melkman. Zo’n twintig jaar later, in 1969, zou hij de rol van Tevye in Fiddler on the Roof op zich nemen. Tot op hoge leeftijd – in 2010 verving hij Topol in een internationale reprise – zou hij de rol blijven spelen. Inmiddels staat de in 2015 overleden Bikel bekend als de acteur die de rol van Tevye het meest gespeeld heeft: zo’n 2000 keer! Toch was Bikel niet uitsluitend lovend over de musical waar hij zo vaak in gestaan had. “Een charmante show, maar shtetl lite”, aldus de meest doorgewinterde Tevye.
Lex Goudsmit
Anatevka, de Nederlandse titel van Fiddler on the Roof, was een van de eerste Broadwaymusicals die naar Nederland gehaald werd. Buitenlands succes bleek lang niet altijd een garantie voor Nederlands succes – The Sound of Music wist bijvoorbeeld maar weinig publiek te trekken – maar deze productie stond twee jaar op de planken. Een van de redenen voor dat succes was Lex Goudsmits vertolking van Tevye. Joseph Stein, een van de schrijvers van de Fiddler on the Roof, was zeer lovend over Goudsmit, en vond hem beter dan de originele cast. Understudy Fred Wiegman was blij dat Goudsmit in goede gezondheid verkeerde, omdat er geen eer te behalen viel in het spelen van zijn rol. Na het succes in Nederland mocht Goudsmit de grens over: in 1969 hernam hij de rol op West End, in het Her Majesty’s Theatre.
Lex Goudsmit als Tevye en Enny Mols-De Leeuwe als Golde in Anatevka (1966). Fotocollectie Anefo
Henk Poort
Toen Henk Poort in 1991 in Les Miserables speelde, vroeg Joop van den Ende hem of hij interesse had in de rol van Tevye. Poort was 35 jaar en vond zichzelf nog te jong voor de rol (leuk weetje: Chaim Topol was even oud toen hij Tevye speelde in de film). Hij verzocht Van den Ende om het hem over tien jaar nog eens te vragen. Uiteindelijk werden het er zeven: in 1998 stond Poort op de planken als Tevye. Verhalen over zijn illustere voorganger lagen bij recensenten nog vers in het geheugen. “Als Henk Poort nog wat meer vergroeit met Tevye hoeft niemand Lex Goudsmit er nog bij te halen in een nostalgische beschouwing”, werd er in de Volkskrant geschreven. Die vergroeiing leverde Poort tien jaar later een nominatie voor een Musical Award op. In 2008 speelde hij de rol opnieuw, ditmaal bij Mark Vijn Theaterproducties. “Henk Poort speelt de rol van zijn leven” kopt de Volkskrant ditmaal, en “hij kan minstens op een lijn worden geplaatst met acteur Lex Goudsmit”. Nederland had een tweede Tevye erbij. Nu, weer bijna tien jaar later, komt daar met Thomas Acda een derde bij.
Fiddler on the Roof is t/m 22 april 2018 te zien in theaters door heel Nederland. Beoordeel de musical of zet hem op je watchlist via de productiepagina.
Bronnen:
- Bergan, Ronald (2015) “Theodore Bikel Obituary”. The Guardian.
- Bial, Henry (2005) Acting Jewish: Negotiating Ethnicity on the American Stage & Screen. The University of Michigan Press: Michigan, USA.
- Legacy.com (2011) "Zero Mostel: Are You Now Or Have You Even Been..."
- Scholten, Hilde (2004) Musicals in Nederland. Houten: Terra.
- Van den Hanenberg, Patrick (1998) “Accent ligt in Anatevka op acteren”
- Van den Hanenberg, Patrick (2008) “Poort speelt rol van zijn leven in franjeloze musical Anatevka”. In De Volkskrant.
- Jeroen van Wijhe
29 november 2017, 21:09